Paratiroid bezleri, vücutta kalsiyum ve fosfor dengesini düzenleyen önemli bezlerdir. Bu bezlerde meydana gelen hastalıklar, paratiroid hastalıkları olarak adlandırılır. Bu makalede, paratiroid hastalıklarının sitolojisi ve patolojisi üzerine bilgi verilmektedir.Paratiroid bezleri, oval şekilli ve sarıdan kahverengiye değişen renkte olup, içerdikleri yağ miktarı ve hücre oranına bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu bezlerin boyutları 2-7 mm uzunluğunda, 2-4 mm genişliğinde ve 0.5-2 mm kalınlığındadır. Paratiroid bezleri, yağ hücreleri, onkositik hücreler ve esas hücrelerden oluşur.Paratiroid hastalıklarının tanısında ince iğne aspirasyon sitolojisi (İİAS) sıklıkla kullanılır. İİAS, paratiroid adenomunun lokalizasyonunu belirlemek için ultrasonografi, sintigrafik inceleme ve bilgisayarlı tomografi ile birlikte kullanılır. İİAS, paratiroid adenomuna uygulandığında çeşitli bulgular ortaya çıkabilir. Bunlar arasında kalın fibröz kapsül, kapsüler psödoinvazyon, fibröz bantlar ve tümör implantasyonu yer alır. Bu bulgular, histopatolojik değerlendirme sırasında yanlış tanılara neden olabilir.Paratiroid lezyonlarının İİAS örnekleri genellikle hücreden zengindir. Hücreler, ince kapiller damar yapıları etrafında palizadik dizilim gösterir. Esas hücreler, tiroid follikül epitel hücrelerine benzer ancak daha küçüktür. İİAS ile hiperplazi ve adenomu ayırmak zordur. Hiperplastik hücreler daha uniform sitomorfolojiye sahipken, neoplastik hücreler daha pleomorfik bir görünüm sergiler.Paratiroid karsinomlarının İİAS'si tanı koymak için zor olabilir. Bu tür tümörler monomorfik küçük yuvarlak hücrelerden oluşabileceği gibi, belirgin pleomorfik anaplastik tümör dev hücrelerini içeren bir görünüm de gösterebilir. Bu nedenle, paratiroid karsinomu tanısı için İİAS tek başına yeterli değildir.Sonuç olarak, paratiroid hastalıklarının sitolojisi ve patolojisi, hastalıkların tanısında önemli bir rol oynar. İİAS, paratiroid adenomlarının lokalizasyonunu belirlemek için kullanılan bir yöntemdir. Ancak, tanı koymak için tek başına yeterli değildir ve histopatolojik değerlendirme ile birlikte kullanılmalıdır.(AI)